Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ
(17/30 Μαΐου 1918)
Θεοφάνη Κοπανιτσάνου
Ιστορικός ΓΕΣ/Δ4
Το 1918, καταληκτικό έτος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έλαβαν χώρα αποφασιστικές επιχειρήσεις σε όλα τα μέτωπα, δίνοντας το χρίσμα της νίκης στις δυνάμεις της Αντάντ. Τη χρονιά εκείνη αναδείχθηκε σε μείζονος σημασίας και το Μακεδονικό Μέτωπο, όπου οι συμμαχικές επιτυχίες εναντίον των γερμανο-βουλγαρικών τμημάτων σήμαναν την απαρχή της κατάρρευσης των Κεντρικών Δυνάμεων. Η εμπλοκή της Ελλάδας στις επιχειρήσεις του 1918 αποτέλεσε κομβικό σημείο των εξελίξεων στο Βαλκανικό Θέατρο Επιχειρήσεων. Την άνοιξη εκείνης της χρονιάς, η κατάληψη του υψώματος Σκρα ντι Λέγκεν, από το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας, άνοιξε τον δρόμο για την τελική επικράτηση των συμμαχικών στρατευμάτων, λίγους μήνες αργότερα.
Το Μακεδονικό Μέτωπο στις αρχές του 1918.
Η αμυντική οργάνωση της Στρατιάς Ανατολής
Στα τέλη του 1917, οι συνθήκες στο Μακεδονικό Μέτωπο δεν ευνοούσαν τη σχεδίαση επιθετικών ενεργειών από την Ανώτατη Συμμαχική Διοίκηση. Πιθανή ενίσχυση των Κεντρικών Δυνάμεων, με μονάδες από το Ρωσικό Μέτωπο, αλλά και ο δυσχερέστατος ανεφοδιασμός της Στρατιάς Ανατολής υποχρέωναν τα στρατεύματά της να τηρήσουν αμυντική στάση. Αποστολή της Συμμαχικής Στρατιάς, την αρχιστρατηγία της οποίας είχε αναλάβει από τον Δεκέμβριο 1917 ο Στρατηγός Adolphe Guillaumat, ήταν, κατά κύριο λόγο, η αποτροπή της κατάληψης της Ελλάδας. Παράλληλα, ανατέθηκε στον νέο αρχιστράτηγο η προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού, προκειμένου να συμμετάσχει στις επιχειρήσεις του μετώπου του Στρυμόνα. Τον Φεβρουάριο του 1918, η διάταξη των συμμαχικών δυνάμεων στο Βαλκανικό Θέατρο Επιχειρήσεων ήταν η ακόλουθη:
Διάταξη Στρατιάς Ανατολής (Φεβρουάριος 1918)
Στο αριστερό, από τον Άψο ποταμό μέχρι τον ανατολικό βραχίονα του Εριγώνα ποταμού, είχε αναπτυχθεί η Γαλλική Στρατιά Ανατολής (μείον η 1η Ομάδα Μεραρχιών), δύναμης 159.835 ανδρών, υπό τη διοίκηση του Στρατηγού Henrys.
Στο κέντρο, από τον Εριγώνα μέχρι το χ. Ενώτια (Νότια), βρισκόταν ο Σερβικός Στρατός, δύναμης 143.143 ανδρών, υπό τον Στρατηγό Boyovich.
Από το χ. Ενώτια μέχρι τη λίμνη Αρτζάν εκτεινόταν η ζώνη ενεργείας της 1ης Ομάδας Μεραρχιών, συνολικής δύναμης 74.378 ανδρών, υπό τον Στρατηγό Gérôme. Σ’ αυτήν υπαγόταν και το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας (δυτικός τομέας), υπό τον Αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη.
Τέλος, στο δεξιό, από τη λίμνη Αρτζάν μέχρι τον κόλπο του Ορφανού στο Αιγαίο Πέλαγος, είχε αναπτυχθεί η Βρετανική Στρατιά, υπό τον Στρατηγό Milne, με 97.463 άνδρες. Στη δύναμή της ανήκε και η ελληνική I Μεραρχία Πεζικού με 9.000 άνδρες.
Στις αρχές Απριλίου 1918, η Στρατιά Ανατολής, έχοντας ολοκληρώσει την αμυντική της οργάνωση, ενισχυμένη σε πυροβολικό και αεροπορία, και σε αναμονή της άφιξης και των υπόλοιπων ελληνικών δυνάμεων, ήταν πλέον σε θέση όχι μόνο να αποκρούσει κάθε εχθρική ενέργεια αλλά και να αναλάβει επιθετικές επιχειρήσεις, τοπικού χαρακτήρα, με στόχο τη βελτίωση του μετώπου, την παρενόχληση του εχθρού, την αγκίστρωση δυνάμεων και την εμπλοκή των εφεδρειών του.
Η σημαντικότερη από τις συμμαχικές επιθετικές ενέργειες στο Μακεδονικό Μέτωπο, την άνοιξη του 1918, ήταν εκείνη της κατάληψης του Σκρα ντι Λέγκεν. Στην επιχείρηση πρωταγωνίστησαν και διακρίθηκαν τα τμήματα του Σώματος Στρατού Εθνικής Άμυνας, επιτυγχάνοντας τη μεγαλύτερη νίκη του Ελληνικού Στρατού στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η μάχη του Σκρα (17/30 Μαΐου 1918)
Σχέδια και προπαρασκευή
Στις 22 Μαρτίου/4 Απριλίου 1918, η 1η Ομάδα Μεραρχιών του Στρατηγού Gérôme κλήθηκε από τον Αρχιστράτηγο Guillaumat να εκτελέσει ευρείας κλίμακας επίθεση στη ζώνη ενεργείας της, με σκοπό την αγκίστρωση των εχθρικών δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο. Την περίοδο εκείνη, το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας διέθετε στην πρώτη γραμμή τη Μεραρχία Αρχιπελάγους, υπό τον Υποστράτηγο Δημήτριο Ιωάννου. Η Μεραρχία, με τα 5ο και 6ο Συντάγματα Αρχιπελάγους και το 1ο Σύνταγμα Σερρών, κατείχε τον υποτομέα Λειβαδίου. Στο δεξιό της, η Μεραρχία Κρήτης (7ο και 8ο Συντάγματα Κρητών και 29ο Σύνταγμα Πεζικού), με διοικητή τον Υποστράτηγο Παναγιώτη Σπηλιάδη, κατείχε τον υποτομέα Λούμνιτσας (Σκρα). Λίγες ημέρες αργότερα, στις 5/18 Απριλίου προωθήθηκε στην πρώτη γραμμή, δυτικά της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, και η Μεραρχία Σερρών (2ο και 3ο Συντάγματα Σερρών), με διοικητή τον Υποστράτηγο Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη, αναλαμβάνοντας τον υποτομέα Όσσιανης (Αρχαγγέλου). Συνολικά το ελληνικό Σώμα Στρατού διέθετε 24 τάγματα Πεζικού και 44 πυροβόλα, συνολικής δύναμης 53.740 ανδρών. Έναντι της 1ης Ομάδας Μεραρχιών βρισκόταν η 5η Μεραρχία της βουλγαρικής I Στρατιάς με 6 συντάγματα, 140 πυροβόλα και εφεδρεία. Επιπλέον, ένα σύνταγμα της βουλγαρικής 3ης Μεραρχίας αντιμετώπιζε το αριστερό του Σώματος Στρατού Εθνικής Άμυνας.
Αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης ορίστηκε η κατάληψη του υψώματος Σκρα ντι Λέγκεν (ύψ. 1097), μια ισχυρά οργανωμένη θέση της εχθρικής διάταξης, σε έδαφος που δέσποζε της περιοχής. Συγκεκριμένα, το συγκρότημα υψωμάτων Σκρα ντι Λέγκεν, στον τομέα της Χούμας, δυτικά του Αξιού, αποτελούσε απότομη και βραχώδη εξέχουσα του βουλγαρικού μετώπου και παρατηρητήριο μεγάλης σημασίας. Ήταν ισχυρότατη αμυντική τοποθεσία, φυσικά οχυρή και επανδρωμένη με δύο συντάγματα (και άλλα τρία σε εφεδρεία). Παράλληλα, διέθετε πλήθος πολυβολείων, στεγάστρων και παρατηρητηρίων από οπλισμένο σκυρόδεμα, καθώς και πυκνό δίκτυο ορυγμάτων και συρματοπλεγμάτων. Επιπλέον, τα συμμαχικά παρατηρητήρια στο όρος Πάικο παρείχαν άριστη θέα προς τις βουλγαρικές οργανώσεις, ενώ η διαμόρφωση του εδάφους (απόκρημνες χαράδρες) επέτρεπε την ανάπτυξη και κάλυψη πολλών συμμαχικών πυροβολαρχιών, καθώς και την συγκέντρωση των πυρών τους στην περιορισμένης έκτασης εξέχουσα του Σκρα.
Τοποθεσία Σκρα ντι Λέγκεν Υψώματα Σκρα
Η απόφαση του Αρχιστρατήγου για την επίθεση κατά του υψώματος Σκρα υπαγορεύτηκε από την ανάγκη να βελτιωθεί η διάταξη των ελληνικών στρατευμάτων. Παράλληλα, η κατάληψη μιας τόσο ισχυρά οργανωμένης περιοχής, αφενός θα εξύψωνε το ηθικό ολόκληρου του Ελληνικού Στρατού, αφετέρου θα πιστοποιούσε τη μαχητική ισχύ του και, συνεπώς, την αξιοποίησή του, ενόψει των επικείμενων μεγάλων επιχειρήσεων που θα διεξάγονταν στο Μακεδονικό Μέτωπο.
Στις 2/15 Απριλίου ο Αρχιστράτηγος Guillaumat ενέκρινε καταρχήν το σχέδιο επίθεσης του Στρατηγού Gérôme. Ακολούθως, στις 7/20 Μαΐου 1918, ο Διοικητής της 1ης Ομάδας Μεραρχιών εξέδωσε, τη διαταγή επιθέσεως, η οποία καθόριζε τις αποστολές των τμημάτων. Συγκεκριμένα, το Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας είχε ως αποστολή την κατάληψη του ορεινού όγκου Σκρα ντι Λέγκεν μέχρι και τη γραμμή Τουμουλούς-Σερφ Βολάν σε βάθος περίπου 1.500 μέτρων, καθώς και ολόκληρης της προκεχωρημένης βουλγαρικής γραμμής, βορειοανατολικά του χωριού Λούμνιτσα. Η κύρια επίθεση θα διεξαγόταν από τη Μεραρχία Αρχιπελάγους και θα συνδυαζόταν με δευτερεύουσες ενέργειες των μεραρχιών Κρήτης και Σερρών. Παράλληλα, η γαλλική 122α Μεραρχία θα διενεργούσε επίδειξη πυρός, ενώ σερβικά και βρετανικά τμήματα θα προέβαιναν στους προβλεπόμενους αντιπερισπασμούς.
Στις 13/26 Μαΐου, ο διοικητής της Μεραρχίας Αρχιπελάγους Υποστράτηγος Ιωάννου εξέδωσε την υπ’ αριθ. 110 διαταγή επιχειρήσεων, σύμφωνα με την οποία την κύρια προσπάθεια αναλάμβαναν το 1ο Σύνταγμα Σερρών, τα 5ο και 6ο Αρχιπελάγους και η Διλοχία Μηχανικού της Μεραρχίας. Μαζί τους δύο ουλαμοί πυροβόλων Πεζικού των 37 χιλ. (του 1ου Συντάγματος Αφρικανών και του γαλλικού 45ου Συντάγματος Πεζικού) και ένας γαλλικός λόχος Φλογοβόλων.
Απόσπασμα της υπ’ αριθ. 110 διαταγής επιχειρήσεων της Μεραρχίας Αρχιπελάγους
Έναρξη της μάχης – Επίθεση Μεραρχίας Αρχιπελάγους
Ημέρα έναρξης της επίθεσης κατά του υψώματος Σκρα ορίστηκε η 17η/30ή Μαΐου. Την παραμονή της επιθέσεως (16/29 Μαΐου 1918) άρχισε η προπαρασκευή πυροβολικού, η οποία συνεχίστηκε με επιτυχία και στη διάρκεια της νύχτας με βολές παρενοχλήσεως και καταστροφής, παρά τις δυσμενείς ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούσαν. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή στρατιώτη που συμμετείχε στη μάχη:
[…] μίαν πρωίαν, την παραμονήν της μάχης που έγινε στις 17-5-1918, ήρχισεν ο βομβαρδισμός των βουλγαρικών χαρακωμάτων διά να τα καταστρέψουν. Επί 24 ώρας εβομβαρδίζοντο τα εχθρικά χαρακώματα. Τα βουνά εσείοντο εκ βάθρων. Είχα μίαν πετσέταν κρεμασμένην εις το αμπρί και εκινείτο ωσάν εκκρεμές ωρολογίου από τις κανονιές. Τα αυτιά μας τα είχαμε βουλωμένα.
Την ίδια ημέρα, έλαβαν χώρα επιθετικά εγχειρήματα δυτικά της Δοϊράνης από τα βρετανικά στρατεύματα και στο Ντομπροπόλιε από τα σερβικά, ενώ καταδρομική ενέργεια αποσπάσματος της γαλλικής 122ας Μεραρχίας στην Ειδομένη δεν σημείωσε επιτυχία.
Στις 0455 της 17ης/30ής Μαΐου, έπειτα από βραχεία αλλά σφοδρή προπαρασκευή του πυροβολικού, το πεζικό της Μεραρχίας Αρχιπελάγους εξόρμησε προς τις εχθρικές θέσεις, με στόχο την κατάληψη των αντικειμενικών σκοπών. Η ισχυρή αμυντική οργάνωση του αντιπάλου, το απόκρημνο έδαφος, καθώς και η απόσταση μεταξύ των διαδοχικών γραμμών άμυνας κατέστησαν την επιχείρηση εξαιρετικά δυσχερή.
Η μάχη του Σκρα
Στο κέντρο η Μεραρχία Αρχιπελάγους επιτέθηκε και με τα τρία συντάγματά της στην πρώτη γραμμή, ακολουθώντας τον κινητό φραγμό του πυροβολικού. Στο δυτικό άκρο, το 5ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους κατέλαβε διαδοχικά τα υψώματα Σκρα ντι Λέγκεν, Μπαστιόν ντι Σεγ, Τουμουλούς και Κρουπ ντι Τουμουλούς. Στο κέντρο, το 1ο Σύνταγμα Σερρών, κατά την εξόρμησή του, δέχθηκε σφοδρά εχθρικά πυρά και υπέστη σοβαρές απώλειες. Παρά ταύτα, καταλήφθηκαν διαδοχικά οι εχθρικές θέσεις μέχρι τη γραμμή Μπαστιόν Ουέστ-Τρανσέ Μπρύνε, οι αντικειμενικοί σκοποί νοτίως του Μπαστιόν ντι Σεγ και, τέλος, το ύψωμα 1036 (Πιτόν Ντενυντέ). Στα δεξιά, η επίθεση του 6ου Συντάγματος είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη της χαράδρας νοτίως του Πιτόν Ντενυντέ, καθώς και ολόκληρης της γραμμής Σερφ Βολάν – Τριάνγκλ-Κουντ 1 – Τετ ντε Σιέν. Η Μεραρχία Αρχιπελάγους συνέλαβε 1.835 αιχμαλώτους και κυρίευσε 44 πυροβόλα και άφθονο πολεμικό υλικό. Είχε όμως σοβαρές απώλειες, που ανήλθαν σε 338 νεκρούς, 1.777 τραυματίες και 164 αγνοούμενους. (Μεταξύ αυτών και ο ανώτερος σε βαθμό Έλληνας νεκρός της μάχης του Σκρα, ο Ταγματάρχης Πεζικού Βασίλειος Παπαγιάννης, διοικητής του I Τάγματος του 5ου Συντάγματος της Μεραρχίας Αρχιπελάγους). Αντιστοίχως, μεγάλες φαίνεται να ήταν και οι απώλειες του εχθρού, καθώς μόνο στις καταληφθείσες θέσεις βρέθηκαν περισσότεροι από 400 νεκροί.
Οι ενέργειες των Μεραρχιών Σερρών και Κρήτης
Στο δεξιό της Μεραρχίας Αρχιπελάγους διεξήχθησαν οι δευτερεύουσες ενέργειες από τη Μεραρχία Κρήτης. Από αριστερά, το 7ο Σύνταγμα Κρητών κατέλαβε το Μπος και το ύψωμα Μπάρα (Μποσέτ). Επιτυχώς έδρασε και το 8ο Σύνταγμα Κρητών καταλαμβάνοντας τα υψώματα Ταμπλέτ, 459 και Πετίτ Τρανσέ Μπρύνε – το τελευταίο μετά από ισχυρή αντίσταση. Η Μεραρχία συνέλαβε 210 αιχμαλώτους και οι σχετικά μικρές απώλειές της ανέρχονταν σε 71 νεκρούς και 314 τραυματίες.
Τέλος, δυτικά της κύριας προσπάθειας, τμήματα της Μεραρχίας Σερρών κατέλαβαν γρήγορα τους αντικειμενικούς σκοπούς (υψώματα Σαγράδα, 845 και Μπλοκ Ροσέ). Όμως, δεν επιτεύχθηκε ο επιδιωκόμενος σύνδεσμος με τη Μεραρχία Αρχιπελάγους, καθώς το 5ο Σύνταγμα, έχοντας υποστεί βαριές απώλειες, συμπτύχθηκε στις νοτιοανατολικές κλιτύες της Κρουπ ντε Τουμουλούς. Τελικά, η αποκατάσταση του συνδέσμου μεταξύ των δύο μεραρχιών επιτεύχθηκε με την έγκαιρη ενίσχυση εφεδρικής διλοχίας και ενός λόχου Μηχανικού.
Βούλγαροι αιχμάλωτοι στο Μακεδονικό Μέτωπο Πεδινό πυροβολικό στο Μακεδονικό Μέτωπο
Οι συνολικές απώλειες των ελληνικών στρατευμάτων στη μάχη του Σκρα ανήλθαν σε περίπου 2.800 νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους. (Ενδ
(ανάμεσά τους ο ηρωικός Ταγματάρχης Πεζικού Βασίλειος Παπαγιάννης. Σε αντιστάθμισμα σημειώθηκε η επιτυχία της κατάληψης όλων των προκαθορισμένων αντικειμενικών σκοπών σε μέτωπο μήκους δώδεκα χιλιομέτρων και βάθους δύο χιλιομέτρων. Επιπλέον, συνελήφθησαν 1.782 αιχμάλωτοι, ενώ περιήλθε στην κατοχή των Συμμάχων σημαντικό πολεμικό υλικό.
Η σημασία της μάχης του Σκρα
Η μάχη του Σκρα ήταν η πρώτη σημαντική επιχείρηση που ανέλαβε ο Ελληνικός Στρατός μετά τη γενική επιστράτευσή του. Ήταν μια ακραιφνώς ελληνική νίκη, καθώς όλες οι δυνάμεις που συμμετείχαν στην εξάλειψη της βουλγαρικής εξέχουσας υπάγονταν στο Σώμα Στρατού Εθνικής Άμυνας. Η νίκη στο Σκρα ενίσχυσε την εμπιστοσύνη της συμμαχικής ηγεσίας προς τις ελληνικές μονάδες, ενώ παράλληλα, άρχισε να διαφαίνεται η προοπτική της αξιοποίησης του Μακεδονικού Μετώπου από τις δυνάμεις της Αντάντ. Η συμβολή των τριών ελληνικών μεραρχιών (Αρχιπελάγους, Κρήτης και Σερρών) έτυχε της αναγνώρισης του Γάλλου Αρχιστρατήγου Guillaumat, ο οποίος στην υπ’ αρ. 71 διαταγή του προς τον Διοικητή της 1ης Ομάδας Μεραρχιών Στρατηγό Gérôme τόνιζε:
[…] Χάρις εις την απαράμιλλον ανδρείαν του και την υπέροχον αυτού ορμητικότητα, το Ελληνικόν πεζικόν του Στρατηγού Ζυμβρακάκη εν στενώ συνδέσμω μετά του πυροβολικού και της αεροπορίας άτινα, παρά τας δυσμενείς καιρικάς συνθήκας, επέτυχον να εκτελέσωσιν απάσας τας αποστολάς αυτών, υπερενίκησεν άπαντα τα εφ’ ενός των πλέον ανωμάλων εδαφών συσσωρευόμενα εμπόδια και επέτυχεν τη διά περιλάμπρου ενεργείας κατάληψιν των Βουλγαρικών θέσεων, επί μετώπου 12 χιλιομέτρων, συλλαβόν πλέον των 1700 αιχμαλώτων και κυριεύσαν σημαντικόν υλικόν». Επίσης, απηύθυνε τις ευχαριστίες του «διά την ωραίαν ταύτην επιτυχίανήτις […] αποτελεί ευτυχή οιωνόν διά τας νίκας του μέλλοντος.
Η απόλυτη επιτυχία της επιχείρησης κατέδειξε τη βαθμιαία κάμψη του ηθικού και τη μείωση της μαχητικότητας του Βουλγαρικού Στρατού, κυρίως, όμως, ανέδειξε το υψηλό φρόνημα και την αξία των ελληνικών στρατευμάτων στις επιθετικές επιχειρήσεις. Ειδικά η Μεραρχία Αρχιπελάγους που ανέλαβε την κύρια επίθεση απέσπασε τα εγκώμια και τα συγχαρητήρια του Γάλλου Αρχιστρατήγου:
Ευαρεστηθήτε να είπητε εις τους αξιωματικούς και στρατιώτας την υπερηφάνειαν την οποίαν έχω να διοικώ τους γενναίους τούτους. Η ωραία χθεσινή επιτυχία είναι το τεκμήριον της προσεχούς απελευθερώσεως του Ιερού εδάφους της Ελλάδος, το οποίον μολύνουσιν οι βάρβαροι.Γνωρίζω ότι δύναμαι να βασισθώ εις πάσας τας περιστάσεις εις την Μεραρχίαν Αρχιπελάγους και τον Στρατηγόν της.
Συγχαρητήριο τηλεγράφημα του Διοικητή της Στρατιάς Ανατολής, Στρατηγού Adolphe Guillaumat
Εκτός από την εξαίρετη εντύπωση που σχημάτισαν οι Σύμμαχοι και η παγκόσμια κοινή γνώμη για την πολεμική ικανότητα των ελληνικών στρατευμάτων, την πολεμική τους ορμή, τη γενναιότητα και την αυταπάρνησή τους, η λαμπρή αυτή επιτυχία προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό και στην Ελλάδα. Η μάχη του Σκρα είχε απήχηση σε ολόκληρη τη χώρα. Μετά από πολύ καιρό, οι Έλληνες λησμόνησαν προς στιγμήν τα πολιτικά τους πάθη και αναπόλησαν τις ένδοξες ημέρες των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Επίτομη Ιστορία της Συμμετοχής του Ελληνικού Στρατού στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918, Αθήνα 1993.
Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Μνήμες Πολέμου 1897-1971. Οι αγώνες του Ελληνικού Έθνους μέσα από προσωπικές μαρτυρίες, Αθήνα 2012.
Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Τόμος Β΄, Αθήνα 2018.
Γενικόν Επιτελείον Στρατού/Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Πρώτον Παγκόσμιον Πόλεμον. Η Συμμετοχή της Ελλάδος εις τον Πόλεμον, τόμος Β΄, Αθήναι 1961.
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Εφημερίδα Πατρίς, 18 Μαΐου 1918
Τα επίσημα ανακοινωθέντα
Το πρώτο επίσημο ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου Στρατιάς Ανατολής της 17ης/30ής Μαΐου 1918:
Θεσσαλονίκη, 17/30 Μαΐου 1918, ώρα 7.15 π.μ. Αι Μεραρχίαι Κρήτης και Αρχιπελάγους επετέθησαν σήμερον την πρωίαν ώρα 4.45 π.μ. εναντίον του εχθρικού λόφου Σέρκα Ντι Λέγκεν Λαμπούς.
Αι μέχρι τούδε πληροφορίαι γνωρίζουσιν ότι αι πρώται εχθρικαί γραμμαί εκυριεύθησαν εφ’ ολοκλήρου του μετώπου της επιθέσεως και η περαιτέρω προέλασις εκτελείται συμφώνως προς τα προβλέψεις της διοικήσεως […].
«Μεγάλη ελληνική νίκη», Αθήναι, 18 Μαΐου 1918
Τηλεγράφημα του Αρχιστρατήγου Guillaumat για την επιτυχία των τμημάτων του Σώματος Στρατού Εθνικής Άμυνας:
[…] Μετά βραχείας διαρκείας ισχυράν προπαρασκευήν του πυροβολικού, η πρώτη εχθρική γραμμή εκυριεύθη με θαυμάσιαν ορμή επί μετώπου 7 χιλιομέτρων υπό του πεζικού των μεραρχιών Σερρών, Αρχιπελάγους και Κρήτης. Εκυριεύθησαν τα έργα Τούμουλους, Σερφ Βολάν, Δοδά, Βος. Πολυάριθμοι αιχμάλωτοι και υλικόν, μη καταμετρηθέν ακόμη, έπεσε εις χείρας μας.
«Η έναρξις της επιθέσεως. Τα επίσημα ανακοινωθέντα»,
Πατρίς, 18 Μαΐου 1918
Ο θρίαμβος των ελληνικών όπλων επαληθεύτηκε από το Συμμαχικό ανακοινωθέν που εκδόθηκε στις 1315 της ίδιας ημέρας:
Κατόπιν σφοδράς, αλλά συντόμου προπαρασκευής του πυροβολικού, την 5ην πρωινήν ώραν της σήμερον, τα ελληνικά στρατεύματα του Σώματος Στρατού Εθνικής Αμύνης, υποστηριζόμενα υπό γαλλικού πυροβολικού και πεζικού ΕΚΥΡΙΕΥΣΑΝ ΠΕΡΙΛΑΜΠΡΩΣ ΤΑΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΑΤΑΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΚΡΑ ΝΤΕ ΛΕΓΓΕΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΛΟΥΜΝΙΤΣΗΣ. ΟΛΟΙ οι αντικειμενικοί σκοποί, οι υποδειχθέντες εις τα ελληνογαλλικά στρατεύματα, επραγμα-τοποιήθησαν. Πολυάριθμοι αιχμάλωτοι και πολύ υλικόν έπεσαν εις χείρας μας. Η αεροπορία μας δραστηριωτάτη, εβομβάρδισε και εμυδραλλιοβόλησε τας συγκεντρώσεις και τας μετόπισθεν υπηρεσίας του εχθρού.
«Περίλαμπρον κατόρθωμα των στρατευμάτων της Εθνικής Αμύνης. Τι λέγει ο Αρχιστράτηγος εις τον Βενιζέλον», Μακεδονία, 18 Μαΐου 1918
Τίτλοι εφημερίδων
«Περιφανής νίκη του στρατού μας εις την Μακεδονίαν»
Έθνος, 17 Μαΐου 1918
«Ο θρίαμβος της ελληνικής λόγχης»
Πατρίς, 18 Μαΐου 1918
«Περίλαμπρον κατόρθωμα της Εθνικής Αμύνης»
Μακεδονία, 18 Μαΐου 1918
«Η θριαμβευτική νίκη μας»
Αθήναι, 19 Μαΐου 1918
«Η ωραία ελληνική νίκη»
Εμπρός, 19 Μαΐου 1918
«Η θαυμασία ορμή του στρατού μας»
Πατρίς, 19 Μαΐου 1918
«Δόξα και τιμή εις τους ήρωας νικητάς και νεκρούς του Σκρα-Ντι-Λέγγεν!»
Αστήρ, 20 Μαΐου 1918
Εικόνες ενθουσιασμού
Η Θεσσαλονίκη πανηγυρίζει. Όμιλοι πολιτών, παρά την βροχήν, περιέρχοντο την πόλιν εν εξάλλω ενθουσιασμό […].
«Η Θεσσαλονίκη πανηγυρίζει», Έθνος, 18 Μαΐου 1918
Η κίνησις εις το Διοικητήριον και εις τα Συμμαχικά Στρατηγεία είνε πυρετώδης […]».
«Η ελληνική νίκη», Πατρίς, 19 Μαΐου 1918
Εικόνες θυελλώδους ορμής και ηρωισμού
Πρωί πρωί σημαίνει ο σαλπιγκτής το εγερτήριο. Έχει άλλη χαρά το σημερινό σάλπισμα, και οι άνδρες με τα σιδερένια κράνη πετιώνται αγουροξυπνημένοι και μπαίνουν στη γραμμή χωρίς μανδύες. […] Τα τουφέκια στο χέρι. Μέσα στην ιερή σιγή […] ακούγεται μόνον σαν βιβλικής θεότητος φωνή, η ανάγνωσις της ημερησίας διαταγής. Τα παλληκάρια βουρκωμένα […] διατηρούν πάντοτε στα χείλη το αιώνιον μειδίαμα της Ελλάδος […]
Το πρόσταγμα δεν αργεί να δοθή. […] Αθάνατη Ελληνική ψυχή, πώς ξέρεις να συντρίβης τον τύραννο, πόσο δίκαια σου ανήκει η ελευθερία και πόσον ψηλά σηκώνεις τον άγιο ύμνο της. […] Ποιος μπορεί να συγκρατήση την ορμή του τσαρουχιού του τσολιά, που έχει σιχαθή τόσον καιρό να πολεμάη στα κρυφά με τον κρότο των οβίδων!
[…] Ας είνε καλά η ξιφολόγχη. Δες πόσο γερά την σφίγγουν στο χέρι […] Άσπρη λαμπερή δεν τους αρέσει. Πρέπει να την βάψουν κόκκινη. […] Η ξιφολόγχη ώρμησε μονάχη της μπροστά, χωρίς κανένανε ν’ ακούση […]
Το θέαμα είνε μεγάλο. Τι κι’ αν μαίνωνται οι σφαίρες […] την ψυχή τίποτα δεν μπορεί να την τρομάξη. […] Αφροί βγαίνουν από τα στόματα και φλόγες από τα μάτια. Τα Μάνλιχερ καίνε, καίνε όμως περισσότερο η χούφτες που τα κρατούν […] Τα Βουλγαρικά κορμιά καρφώνονται μέσα στους λάκκους της πρώτης γραμμής. Η ξιφολόγχη χορταίνει […] το μαύρο εχθρικό αίμα αφίνει το υστερινό στίγμα στην Ελληνική γη […] τα παλληκάρια μας χαμογελούν πάντοτε και αστειεύονται ακόμη με τον βάρβαρο, που τον πνίγουν από τον λαιμό. Η γραμμή πεια είνε δική μας ….
«Γράμματα από τα χαρακώματα. […]», Πατρίς, 19 Μαΐου 1918
Τα ελληνικά τμήματα με την κεραυνοβόλον προέλασίν των ευρέθησαν αίφνης εις τα Βουλγαρικά χαρακώματα, απαράλλακτα ό,τι συνέβη με την επικήν προέλασιν του 1913, όταν οι ίδιοι εχθροί κατελήφθησαν εξαίφνης μέσα εις τα χαρακώματά των. […] η ελληνική λόγχη θαυματουργεί πάλι.
«Λεπτομέρειαι της ελληνικής νίκης. […]», Εμπρός, 21 Μαΐου 1918
Ένδοξος θάνατος
Αριθμοί [σσ. Περί των ελληνικών απωλειών κατά τη μάχη του Σκρα] βαμμένοι εις το αίμα της τιμής. και ακτινοβολούντες την αθάνατον δόξαν, αριθμοί στολισμένοι με τα ωραιότερα φύλλα της αειθαλούς Ελληνικής δάφνης, ήτις καλύπτει τα μέτωπα των πεσόντων. Αριθμοί διαλαλούντες […] τον φλογερόν έρωτα προς την μεγάλην Ελληνικήν πατρίδα και τα άσβεστα ιδανικά της, […] Και ο θάνατος εφίλησε τα μέτωπα γενναίων μεταξύ γενναίων, οι οποίοι […] ώρμων προς τη δόξαν και τον θάνατον.
[…] η λυσσαλέα αντίστασις του εχθρού συνετρίβη από τα μανιώδη και αφρίζοντα κύματα των Ελληνικών εφόδων. Αλλ’ από τα κύματα ταύτα της ζωής, του πυρός, της καταιγίδος και του θανάτου, εξέρρεε θερμόν έν κύμα αίματος, το οποίον εχάραττε τον δρόμον του υπερτάτου καθήκοντος και ωδήγεε εις την Νίκην και τον Θρίαμβον.
«Τιμή εις τους γενναίους μαχητάς», Εμπρός, 27 Μαΐου 1918
Εάν πέσω εις τον αγώνα τούτον θα πέσω πάντοτε υπέρ των ευγενών ιδεωδών της ελευθερίας. Θάνατος δε τοιούτος δεν είναι θάνατος, αλλά ζωή, ζωή Εθνική, ζωή δόξης, τιμής και μεγαλείου της Πατρίδος.
«Από τας υποθήκας των πολεμιστών […]», Θάρρος, 29 Μαΐου 1918
[…] τίποτε ωραιότερον και αγιώτερον και ιδανικώτερον από τον υπέρ Πατρίδος και υπέρ της Ελευθερίας θάνατον. […] Η ιερά μνήμη τοιούτων ηρώων θ’ αναζή πάντοτε μέσα εις την ψυχήν του Έθνους και […] το δοξασμένον όνομά των θ’ αναγραφή με χρυσά γράμματα.
«Οι πεσόντες ήρωες», Έθνος, 22 Μαΐου 1918
Το στράτευμα δεν θρηνεί. Απ’ εναντίας πανηγυρίζει. Τους ήρωας της ορμητικότητος του Παπαγιάννη δεν τους κλαίουν, τους αναφέρουν μόνον.
«Αφάνταστος ηρωισμός των ελληνικών στρατευμάτων.
Επεισόδια ηρωισμού και αυτοθυσίας», Πατρίς, 20 Μαΐου 1918
Διεθνής αναγνώριση
[…] Η κατάληψις των 13 χιλιομέτρων της εχθρικής γραμμής αποτελεί πρώτης τάξεως πολεμικήν επιχείρησιν. Αυτό είνε το συναίσθημα και των στρατιωτών μας οίτινες εξ όλης καρδίας εχειροκρότησαν την επιτυχίαν των Ελλήνων συναδέλφων των […]
Είμαι απολύτως βέβαιος ότι αι νέαι Μεραρχίαι, αίτινες θα φθάσωσι με την σειράν των επί του μετώπου θέλουσιν αντλήσει εκ της επιτυχίας ταύτης, ήτις οφείλει να πληροί δικαίας υπερηφανείας ολόκληρον την Ελλάδα, μεγαλειτέραν ακόμη ορμήν προς τα πολεμικά έργα και κατορθώματα. […] Χάρις εις υμάς ο Ελληνικός στρατός μάχεται παρά το πλευρόν των Συμμάχων. χάρις εις υμάς θα δυνηθή ούτος να συμμερισθή ευρύτατα την τελικήν νίκην.
«Ο Γκυγιωμά αγγέλων την ελληνικήν νίκην», Εμπρός, 19 Μαΐου 1918
Είμαι ευτυχής διότι μοι δίδεται ευκαιρία να συγχαρώ Υμάς διά την λαμπράν επιτυχίαν, την οποίαν τα Ελληνικά στρατεύματα του Μακεδονικού μετώπου κατήγαγον προ ολίγου κατά του εχθρού. Οι στρατιώται μας, οίτινες μάχονται ηρωικώς κατά του επιδρομέως, απευθύνουν χαιρετισμόν προς τους γενναίους συναδέλφους των του Ελληνικού στρατού, οι οποίοι προσθέτουσιν ένδοξον σελίδα εις την ιστορίαν της χώρας των.
«Τα συγχαρητήρια του κ. Κλεμανσώ», Εμπρός, 22 Μαΐου 1918
Και τα συγχαρητήρια του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου David Lloyd George για την επιτυχία της 17ης Μαΐου:
Ενώ ο εχθρός εντείνει πάσαν αυτού την δύναμιν εις απέλπιδα προσπάθειαν προς επίτευξιν οριστικού αποτελέσματος εν τω δυτικώ μετώπω, η Ελλάς δίδει εν τω ανατολικώ ισχυρό κτύπημα υπέρ των δημοκρατικών ιδεών κατά των προσπαθειών της τυραννίας. Είμαι βέβαιος ότι η νίκη αύτη είναι απαρχή μελλουσών επιτυχιών των υμετέρων όπλων εν προσεχεί μέλλοντι.
«Νεώτεραι ειδήσεις […]», Σάμος, 28 Μαΐου 1918
Νίκη πανεθνική
Η επιτυχία του Σκρα ήταν νίκη ολόκληρης της Ελλάδας:
Μικρασιάται, Ηπειρώται, Θράκες, Μακεδόνες, Παλαιοελλαδίται, Στερεοελλαδίται, όλοι συνήνωσαν την ανδρείαν των εις το ωραίον αποτέλεσμα το οποίον διά μιαν άλλην φοράν εξύψωσε την Ελληνικήν ανδρείαν.
«Λεπτομέρειαι της ελληνικής νίκης. Τι αφηγούνται οι συλληφθέντες αιχμάλωτοι», Εμπρός, 21 Μαΐου 1918
Ελεύθεροι και υπόδουλοι έλληνες, Θράκες και Μικρασιάται, Νησιώται και Μακεδόνες και Παλαιοελλαδίται, εξεπλήρωσαν όλοι, ως έλληνες, το καθήκον των.
«Η άμιλλα των ηρώων», Μακεδονία, 23 Μαΐου 1918
Οι Κρήτες, οι Νησιώται και οι Παλαιοελλαδίται ημιλλώντο να προσπεράσουν αλλήλους.
«Οι Βούλγαροι περί της ελληνικής νίκης», Εμπρός, 20 Μαΐου 1918
[Ο Ελληνικός στρατός] ηνωμένος όλος, υπό τας πτυχάς της Κυανολεύκου [ήταν] έτοιμος πάντοτε να εκπληρώση το προς την πατρίδα ύψιστον αυτού καθήκον.
«Η νίκη της Γευγελής», Εμπρός, 18 Μαΐου 1918
Τα εγκώμια του ξένου Τύπου
Σύσσωμος ο Συμμαχικός Τύπος έπλεξε το εγκώμιο των πολεμικών αρετών του Ελληνικού Στρατού, του οποίου «η λόγχη απέβη και πάλιν ο τρόμος των Βουλγάρων και των ομοίων αυτοίς».
Ο παρισινός Τύπος αφιέρωσε ενθουσιώδεις κρίσεις για την ελληνική νίκη, με τη (Le) Figaro να αποφαίνεται ότι «η Ελλάς σφυρηλατεί υπέρλαμπρον μέλλον» και την (Le) Temps να αποκαλεί την ελληνική νίκη αληθώς μεγάλη και σημαντικότατη, καθώς έθετε σπουδαίες βάσεις για μελλοντική γενική ενέργεια, ενώ παράλληλα αποδείκνυε ότι η Αντάντ είχε αποκτήσει έναν νέο, εξαιρετικά μαχητικό και υψίστης ορμής παράγοντα. Ακολούθως, η εφημερίδα L’ Indépendant έκανε λόγο για «ωραιοτάτη» επιτυχία, που «θα χαιρετισθή μετά χαράς», ιδιαίτερα διότι αποκάλυπτε το πολεμικό πνεύμα, την ορμή και τον ενθουσιασμό των ελληνικών στρατευμάτων.
Τα βρετανικά μέσα παρατήρησαν ότι το λαμπρό κατόρθωμα του Ελληνικού Στρατού προκάλεσε μέγιστη εντύπωση στους συμμαχικούς κύκλους. Η Daily Telegraph επεσήμαινε εμφατικά ότι «νυν δικαιολογούνται αι δειναί ανησυχίαι των Βουλγάρων διά την παρουσίαν του Ελληνικού στρατού, όστις μέλλει να τιμωρήση τα εγκλήματα και τας άλλας ατασθαλίας αυτών», ενώ οι Times εξέφραζαν την πεποίθηση ότι η Ελλάδα επιφυλάσσει λαμπρές εκπλήξεις στην Ανατολή. Το μέγεθος της επιτυχίας ανέδειξε και ο ανταποκριτής του ειδησεογραφικού πρακτορείου Reuters στη Θεσσαλονίκη που χαρακτήρισε τη νίκη στο Σκρα ως την αναμφίβολα μεγαλύτερη επιτυχία από την άλωση του Μοναστηρίου το 1915.
Αποσπάσματα από το άρθρο της Θ. Κοπανιτσάνου «Η μάχη του Σκρα μέσα από τον Τύπο της εποχής» στο Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τόμος Β΄, Αθήνα 2018.
