Η Αγία Βαρβάρα αποτελεί το κόσμημα των μαρτύρων του 3ου αιώνα μ.Χ. Υπάρχουν διχογνωμίες σχετικά με τον τόπο γεννήσεως και μαρτυρίου της. Η Καθολική παράδοση δέχεται ως τόπο καταγωγής της την Νικομήδεια της Μικράς Ασίας, όμως (πιθανόν ορθότερα) η Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία υποδεικνύει ότι έζησε περί το τέλος του 3ου και αρχές του 4ου μ. Χ. αιώνα, στην Ηλιούπολη της Κοίλης Συρίας. Σήμερα η πόλη αυτή ονομάζεται Βααλβέκ. Ο πατέρας της ονομαζόταν Διόσκορος και ήταν φανατικός ειδωλολάτρης. Ήταν επίσης πολύ πλούσιος, διοικητής της Ηλιούπολης, με μεγάλη πολιτική εξουσία και φανατικός ιερέας της ειδωλολατρίας. Η Βαρβάρα ήταν μοναχοκόρη του Διόσκουρου και υπήρξε μια πανέμορφη κοπέλα. Κατά τον Συμεών τον Μεταφραστή, (Ι΄ αιώνας), «τὸ γὰρ κάλλος αὐτῆς, εἰ καὶ μὴ θεατὀν, ἀλλ’ ὅμως ἀκουστὸν ὅν, περιμάχητον αυτῆς ἐποίει γάμον». Όμως, πέρα από την ομορφιά της, διακρινόταν για την ευφυΐα και σωφροσύνη της. Για να μην την βλέπει ο κόσμος, ο πατέρας της έφτιαξε έναν πύργο, ώστε η κόρη του να ζει μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα. Στην χριστιανική πίστη κατήχησε την Βαρβάρα μία ευσεβής χριστιανή γυναίκα. Τη ζωή της μέσα στο ειδωλολατρικό περιβάλλον η Βαρβάρα περνούσε «ἐν πάσῃ εὐσεβείᾳ καὶ σεμνότητι». Αργότερα, ο πατέρας της θέλησε να κατασκευάσει έξω από τον πύργο ένα ωραίο λουτρό. Υπάρχει μια παράδοση κατά την οποία ενώ αρχικά το λουτρό είχε σχεδιαστεί από τον Διόσκορο με δύο παράθυρα, η Βαρβάρα επέμενε να κατασκευαστεί και ένα νότιο τρίτο παράθυρο για να συμβολίζει μυστικά την Αγία Τριάδα. Σ’ ένα τροπάριο της ακολουθίας της, στην Ε’ ωδή, χαρακτηριστικά αναφέρεται αυτό το γεγονός ως εξής: «θυρίσι τρισί, τὸ λουτρὸν φωτίζεσθαι κελεύσασα, μυστικῶς διέγραψας, βάπτισμα Βαρβάρα τῆς Τριάδος φωτὶ, τῶν ψυχών σελασφόρον, ὑπάρχον καθαρτήριον». Δηλαδή: «διατάζοντας να φωτίζεται το λουτρό με τρία παράθυρα, σχεδίασες με μυστικό τρόπο Βαρβάρα, το βάπτισμα, στο φως της Αγίας Τριάδος, που καθαρίζει και φέρνει λάμψη στις ψυχές».

Το γεγονός της εισόδου της Βαρβάρας στο Χριστιανισμό, δεν έμεινε για πολύ καιρό μυστικό. Ο Διόσκορος έμαθε ότι η κόρη του είναι χριστιανή και εκνευρισμένος διέταξε τον αυστηρό περιορισμό της. Αλλά η Βαρβάρα κατόρθωσε και δραπέτευσε. Ο πατέρας της τότε εξαπέλυσε άγριο κυνηγητό μέσα στις σπηλιές και τα δάση, όπου κρυβόταν η κόρη του. Τελικά, κατόρθωσε και την συνέλαβε.

Αφού μάταια προσπάθησε να την πείσει να εγκαταλείψει τον Χριστιανισμό, ο σκληρός και πωρωμένος ειδωλολάτρης πατέρας, παρέδωσε την κόρη του στον ηγεμόνα Μαρκιανό. Αυτός, αφού στην αρχή δεν κατόρθωσε με δελεαστικούς τρόπους να μεταβάλει την πίστη της, διέταξε και την μαστίγωσαν ανελέητα. Κατόπιν την φυλάκισε, αλλά στη φυλακή της ο Θεός θεράπευσε τις πληγές της και ενίσχυσε το θάρρος της.

Τότε ο ηγεμόνας θέλησε να τη διαπομπεύσει δημόσια γυμνή. Αλλά ενώ έβγαζαν τα ρούχα της, άλλα ωραιότερα εμφανίζονταν στο σώμα της. Ο ηγεμόνας βλέποντας το θαύμα, διέταξε να αποκεφαλιστεί. Χωρίς καθυστέρηση, ο ίδιος ο πατέρας της, ανέλαβε και την αποκεφάλισε.

Εδώ, κατά την παράδοση, λέγεται ότι μόλις άρχισε να κατεβαίνει από το όρος της σφαγής μετά το φόνο της κόρης του, ο Διόσκορος τιμωρήθηκε παραδειγματικά από τη Θεία Δίκη με κεραυνό που έπεσε εξ ουρανού κατακαίοντάς τον. Λέγεται μάλιστα, ότι η λάμψη του κεραυνού εκείνου, έφθασε μέχρι το μέγαρο του Μαρκιανού.

Βαρβάραν τὴν Ἁγίαν τιμήσωμεν·
ἐχθροῦ γὰρ τὰς παγίδας συνέτριψε,
καὶ ὡς στρουθίον ἐῤῥύσθη ἐξ αὐτῶν,
βοηθείᾳ καὶ ὅπλῳ τοῦ Σταυροῦ ἡ πάνσεμνος.

Η Καθιέρωση της Αγίας Βαρβάρας ως Προστάτιδος του Πυροβολικού

Την πρώτη γραπτή αναφορά για τον εορτασμό της Αγίας Βαρβάρας ως προστάτιδος του Πυροβολικού βρίσκουμε σε ένα βασιλικό διάταγμα που υπεγράφη την 21η Ιανουαρίου 1953. Σ᾽ αυτό, ενώ για όλα τα όπλα του Στρατού Ξηράς ως προστάτης Άγιος αναγνωρίζεται ο Άγιος Γεώργιος, ξεχωριστά για το όπλο του Πυροβολικού αναγνωρίζεται η Αγία Βαρβάρα, που τιμάται κάθε χρόνο την 4η Δεκεμβρίου. Ο διαχωρισμός αυτός δεν υπήρξε τυχαίος. Συνέβη προφανώς γιατί ήδη στη συνείδηση των υπηρετούντων τον Ελληνικό Στρατό προϋπάρχει έντονα η ταύτιση της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας με το Όπλο του Πυροβολικού.

Κατά αντίστοιχο τρόπο με τα υπόλοιπα όπλα του Στρατού Ξηράς οι σημαίες του Πυροβολικού σαν ένδειξη τιμής φέρουν σήμερα επί της σταυροφόρου σημαίας και αμφίπλευρα στο κέντρο της, την εικόνα της Προστάτιδος του Όπλου. Στα περισσότερα στρατόπεδα του Όπλου του Πυροβολικού υπάρχουν Ναοί ή παρεκκλήσια αφιερωμένα στην Αγίας Βαρβάρα. Σε όλα τα στρατόπεδα του Όπλου κατά την ημέρα της εορτής της Αγίας, μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας τελείται επίσημη δοξολογία, παρουσία των στρατιωτικών και θρησκευτικών αρχών. Στην τιμή της Αγίας ενσωμάτωσε ο Στρατός και τα λαϊκά θρησκευτικά έθιμα τα οποία ενέταξε στην ημέρα του εορτασμού, όπως τους λουκουμάδες, στο συσσίτιο της ημέρας που διανέμονται όχι μόνο στους στρατιώτες, αλλά και στους επισκέπτες του στρατοπέδου.

Επίσης, έκφραση τιμής αποτελούν και η καθιερωμένη με Προεδρικό Διάταγμα αργία «διά το στρατιωτικόν και πολιτικόν προσωπικόν, το υπηρετούν εις μονάδας Πυροβολικού» η εορτή της Αγίας Βαρβάρας, η τοποθέτηση της μεταλλικής εικόνος της επί του πυργίσκου στην εξωτερική θωράκιση του κάθε πυροβόλου, και η ανάγνωση της ημερήσιας διαταγής που διαβάζεται σε όλα τα στρατόπεδα Πυροβολικού.

Οι λόγοι καθιέρωσης της τιμής της Αγίας Βαρβάρας ως προστάτιδος του Πυροβολικού, ενδέχεται να είναι κυρίως δύο:

Πρώτον, η αμεσότητα της ικανοποίησης της παρακλήσεώς της από το Θεό, κατ’ αναλογία της αμέσου ανταποκρίσεως του Πυροβολικού στις αιτήσεις πυρών των τμημάτων ελιγμού. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το συναξαριστή,1 την πρώτη φορά ζητά να περιβάλλει το γυμνό μαρτυρικό της σώμα που περιφέρεται από τους βασανιστές της στους δρόμους της Ηλιούπολης για να μην ντροπιάζεται και ο Θεός το περιβάλλει με λαμπρό ένδυμα. Την δεύτερη φορά ζητά από τον Θεό, ενώ βρίσκεται ήδη στο δρόμο του μαρτυρικού της θανάτου, να της δοθεί η ευλογία να θεραπεύει τις λοιμικές ασθένειες όταν επικαλούνται το όνομά της, πράγμα στο οποίο απάντησε θετικά ο Θεός.

Δεύτερον, ίσως και το πιο χαρακτηριστικό, πάνω στο οποίο και στηρίζεται η επιλογή της ως προστάτιδος του Πυροβολικού, είναι το γεγονός ότι ο Θεός τιμώρησε τον πατέρα της για τον άδικο αποκεφαλισμό της, καθώς με κεραυνό εξ ουρανού τον κατέκαψε ολοσχερώς. Ο κεραυνός αυτός παραλληλίζεται με το βλήμα του πυροβολικού που σαν τιμωρία πέφτει επάνω στον εχθρό από τον ουρανό.

Η Αγία Βαρβάρα δεν αποτελεί μόνο προστάτιδα του Ελληνικού Πυροβολικού. Είναι αποδεκτή και από την Καθολική Εκκλησία και αποτελεί προστάτιδα όλων των πυροβολητών των χριστιανικών εθνών. Ο τρόπος με τον οποίο τιμωρήθηκε ο πατέρας της από τη Θεία Δίκη, με τον τρομερό εκείνο κεραυνό, την ανέδειξε αρχικά ως προστάτιδα των ανθρώπων έναντι του κινδύνου από τους κεραυνούς. Ως προστάτιδα των πυροβολητών καθιερώθηκε σχεδόν από τα πρώτα χρόνια εμφάνισης του πυροβολικού στα πεδία των μαχών της Ευρώπης, (15ος αιώνας). Στην Ελλάδα, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η καθιέρωση της Αγίας Βαρβάρας ως προστάτιδας του Πυροβολικού έγινε επίσημα το 1853. Υπάρχουν όμως μαρτυρίες ότι η Αγία Βαρβάρα θεωρείτο ήδη προστάτιδα των πυροβολητών, από την εποχή του Καποδίστρια. Αυτό ίσως οφείλεται στην έλευση Γάλλων Αξιωματικών για την αρχική οργάνωση του στρατού της νεαρής τότε Ελλάδος, οι οποίοι τιμούσαν από αιώνες στην πατρίδα τους την Αγία Βαρβάρα ως προστάτιδα του Πυροβολικού.

Ἡ Ἁγία Βαρβάρα σώζοι τὸ Πυροβολικὸν